W roku 1933 w Afganistanie władzę przejął Muhammad Zahir. Rządził krajem, który w 1919r. zrzucił zależność od Wielkiej Brytanii, w czasie II wojny światowej zachował neutralność a w 1946 wszedł do ONZ. Mimo statusu suwerennego i niepodległego państwa, Afganistan borykał się z dużymi problemami gospodarczymi i społecznymi. Lekiem na uzdrowienie sytuacji w państwie miała być finansowa pomoc Ameryki, dzięki której Zahir otrzymał środki niezbędne do modernizacji armii. Z drugiej zaś strony USA zyskiwało cennego sojusznika sąsiadujące z ZSRR. Przyjaźń ta nie trwała jednak długo, gdyż Stany Zjednoczone zdecydowały się wspierać Pakistan. Osamotniony Muhammad Zahir zwrócił się w efekcie do konkurencji. Moskwa zgodziła się na swobodny tranzyt towarów przez terytorium swojego kraju a ponadto wysłała do Afganistanu swych inżynierów i doradców wojskowych. Tym samym Związek Radziecki bardziej zainteresował się swym południowym sąsiadem.
W 1964r. Afganistan stał się monarchią konstytucyjną. Jednakże pozycja władcy nie była mocna. Nieudolne rządy króla doprowadziły do sformowania opozycji coraz śmielej krytykującej brak zdecydowania Zahira. Sytuację pogorszyła klęska suszy w 1970, kiedy to zmarło kilkaset tysięcy ludzi. Napięcia nie wytrzymała grypa radykalnie nastawionych oficerów, którzy 17 lipca 1973r. dokonali zamachu stanu, proklamując Afganistan republiką. Na czele państwa stanął wuj Zahira, Muhammad Daud, zwany Czerwonym Księciem. Pierwszym posunięciem Dauda było skupienie w swych rękach urzędu prezydenta, premiera, ministra obrony narodowej i spraw zagranicznych. Drugą czynnością stało się zduszenie opozycji, która zbiegła do Pakistanu. Dla rządów Dauda największe zagrożenie stanowili członkowie Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu. Partia ta nie była jednak jednolita wewnętrznie. Ustalił się podział na dwie frakcje: grupa Parczam (Sztandar) na czele z Babrakiem Karmelem, domagająca się demokratyzacji kraju, oraz organizacja Chalk (Lud), dowodzona przez Mohammeda Tarakiego i Hafizullaha Amina, domagających się wprowadzenia ustroju wzorowanego na sowieckim. Jednakże w obliczu dyktatury Dauda, partia skonsolidowała się i dokonała przewrotu 27 kwietna 1978r. Rewolucja kwietniowa, wsparta przez część wojska, doprowadziła do przejęcia władzy przez Tarakiego. W trakcie walk o Kabul, Daud zginął. 30 kwietnia ogłoszono powstanie Demokratycznej Republiki Afganistanu, w której prym wiedli komunistyczni przywódcy. Rozpoczęto reformę wojska i administracji, polegającą na przeprowadzeniu czystki, w wyniku której śmierć poniosło 3 tysiące ludzi, a 20 tysięcy trafiło do więzienia. Liderzy Parczamu zmuszeni zostali do emigracji, a Babrak Karmal zesłany został do Czechosłowacji w charakterze ambasadora.
Rozpoczęła się era ścisłej współpracy z ZSRR. Do Afganistanu przybyło kilkuset sowieckich doradców wojskowych, a także duże ilości sprzętu wojskowego. Taraki przeprowadził również reformę rolną, likwidując zadłużenie małych gospodarstw. Zmiany objęły również sferę kulturową. Zakazano kupowania żon, zrównano w prawach kobiety i mężczyzn, zorganizowano przymusowe nauczanie mające zlikwidować powszechny analfabetyzm oraz zwalczano muzułmańskich duchownych. Ostra polityka laicyzacji stała się przyczyną przyszłego buntu.
Do końca 1978 roku w Afganistanie organizowano masowe protesty przeciwko władzy. W lutym 1978 Biuro Polityczne LDPA podjęło decyzję o nasileniu walki z islamem. Publicznie palono Koran, porywano i mordowano imamów oraz prześladowano mniejszość szyicką. W kraju zawrzało. Pierwsze walki wybuchły w marcu 1979r. w Nuristanie. 14 marca 1979 w Heracie wybuchło tzw. Powstanie czterech hut. Miejscowość ta została zbombardowana przez lotnictwo, co pochłonęło 5 tys. ofiar. W odwecie ludność zaatakowała radzieckie placówki, mordując inżynierów, lekarzy a nawet pielęgniarki, łącznie 60 Rosjan. W wyniku walk o Herat zginęło ok. 25-40 tys. osób. Wiosna 1979 upłynęła pod znakiem krwawych walk – 25 z 28 prowincji stanęło w ogniu. Ponadto w armii szerzyła się dezercja – ok. 40 tys. żołnierzy przeniknęło w szeregi rebeliantów. Siły rządowe rozpoczęły terror. W wyniku represji w roku 79. zginęło ok. 100 tys. Afgańczyków, a prawie pół miliona uciekło za granicę.
We wrześniu 1979 Hafizullah Amin dokonał zamachu stanu mordując Tarakiego. Nowy prezydent nie załagodził terroru, co wywołało obawę ZSRR przed rozlewem fundamentalizmu islamskiego na całą Azję Środkową. Ponadto do szefa KGB, Jurija Andropowa, zaczęły napływać informacje mówiące o nawiązaniu kontaktu pomiędzy bojownikami a USA. W lipcu 1979 Jimmy Carter podpisał instrukcję nakazującą CIA dostarczenie opozycji afgańskiej uzbrojenia i środków finansowych. Dla sowieckich przywódców było to bardzo niepokojące z uwagi na możliwość utworzenia z Afganistanu nie tyle co republiki islamskiej, lecz sojusznika Stanów Zjednoczonych. W pośpiechu zaczęto formować 40. Armię w Tadżykistanie, która miała dokonać inwazji.
Rozpoczęła się ona w nocy z 24 na 25 grudnia 1979. Funkcję głównodowodzącego objął gen. Borys Gromow. Wojsko w szybkim tempie zajęło strategiczne cele w stolicy i wzdłuż głównych dróg do Kandaharu i Heratu. Siedzibę prezydenta zajęło 500 komandosów, przybyłych do Kabulu 21 grudnia jako „ochrona” prezydenta. 27 grudnia rozpoczęli oni szturm na pałac prezydencki, chroniony przez 2,5 tys. żołnierzy. Atak powiódł się, a Amin i jego rodzina zostali zamordowani. Po całej akcji kabulskie radio nadało nagranie przemówienia Babraka Karmala , proszącego ZSRR o „bratnią pomoc”. Karmal został przywieziony do Afganistanu 28 grudnia i objął urząd prezydenta. Rząd kontrolował jedynie 20% terytorium, reszta pozostawała w rękach mudżahedinów. Na północy w rejonie Heratu działały oddziały ruchu Jamiat-e-Islami (Islamska Społeczność) kierowanego przez Burhenuddina Rabbaniego i Ahmeda Szacha Maruda. Na południu w okolicy Kandaharu i Dżalalabadu walczyły skrajne organizacje islamskie pod przewodnictwem Gulbuddina Hekmatiara.
We wrześniu 1980r miała miejsce pierwsza operacja w dolinie Panczsziru. Do marca 1981 przeprowadzono jeszcze dwie kolejne operacje w dolinie. Próba zduszenia oporu nie powiodła się, a ponadto mudżahedini zwiększyli częstotliwość ataków. W tej sytuacji dowództwo sowieckie zdecydowało się przeprowadzić czwartą z kolei operację wojskową, która rozpoczęła się we wrześniu 1981. Sztab armii zirytowany brakiem sukcesów, zadecydował o przeprowadzeniu piątej operacji na maj 1982. Dowództwo powierzono gen. Grigorianowi, który pod swą komendą miał 12 tys. żołnierzy. Przeciwko nim Masud sformował grupę 5 tys. bojowników. Operacja zakończona z końcem maja 1982 nie przyniosła oczekiwanych sukcesów. Opanowano jedynie część doliny, jednakże nie udało się zniszczyć głównych sił Masuda. Kolejna ofensywa podjęta zaledwie trzy miesiące później miała na celu wyparcie partyzantów z górskich kryjówek i ostateczne zapanowanie nad regionem. Po 6 tygodniach walk Sowieci stracili 3 tys. żołnierzy i nie osiągnęli nic. Pod koniec 1983 Masud przeszedł do kontrofensywy. Dowództwo 40 Armii podjęło wówczas rokowania z Masudem i w zamian za zawieszenie broni oddało mu cały Panczszir we władanie. Masud ponadpółroczny okres spokoju wykorzystał na dozbrojenie swojej armii i rozszerzenie swej władzy na sąsiednie prowincje.
W 1984r Sowieci przeprowadzili operację „Kurtyna”. Zakładała ona budowę wzdłuż granicy z Pakistanem systemu ufortyfikowanych posterunków aby przeciąć szlaki zaopatrzenia mużdzahedinów. Oddziały Specnazu miały za zadanie atakować karawany wiozące broń oraz minować górskie szlaki. Jednakże samotne forty były doskonałym celem dla rebeliantów. Nie pomagało nawet wsparcie Afgańskich Sił Zbrojnych, których żołnierze masowo dezerterowali do oddziałów Masuda. Cała operacja zakończyła się fiaskiem.
W latach 1984-1985 Sowieci trzykrotnie podejmowali ofensywy w rejonie Panczsziru. Z uwagi na silny opór, z roku na rok Rosjanie zwiększali kontyngent wojskowy, który w połowie lat 80. liczył 150 tys. żołnierzy.
Duży wpływ na losy wojny miała postawa USA. Od 1980 CIA zaopatrywało rebeliantów w karabiny maszynowe i ręczne granatniki. Pomoc na szeroką skalę zapoczątkował Regan. W lipcu 1986 mudżahedini otrzymali pierwsze dostawy wyrzutni rakiet przeciwlotniczych Stinger, które z łatwością pozwalały na niszczenie radzieckich śmigłowców bojowych Mi-24. Ponadto Regan za pośrednictwem CIA przekazywał partyzantom informacje o planach operacyjnych Armii Radzieckiej.
Od połowy lat 80. radziecka okupacja Afganistanu zaczęła przypominać agonię. Siły rebeliantów wciąż rosły w siłę, gdyż do obozów szkoleniowych napłynęło 40 tys. ochotników z całego Bliskiego Wschodu. Armia radziecka była wykończona wojną nieprzynoszącą sukcesów. W tej sytuacji nowy prezydent ZSRR, Michaił Gorbaczow, rozpaczliwie szukał wyjścia z pułapki. W maju 1986 usunął ze stanowiska Babraka Karmala, a fotel prezydencki otrzymał Mohammad Nadżib. Nastąpiło złagodzenie polityki – Nadżib przyjął islamską wersję nazwiska-Nadżibullah, radio Kabul emitowało odczyty Koranu. Nie doszło jednak do porozumienia z Masudem, który dążył do całkowitej likwidacji Sowietów. Dla Gorbaczowa dalsza wojna nie miała sensu, ponadto zaczynało brakować na nią pieniędzy (wydano na nią ok. 100 mld $). Z tychże względów podpisał on w Genewie w kwietniu 1988r porozumienie z USA, Pakistanem, i rządem afgańskim, zakładające opuszczenie Afganistanu przez wojska sowieckie do 15 lutego 1989r. W tymże to dniu oddziały przekroczyły granicę w miejscowości Terez na tzw. „Moście przyjaźni”. Rząd komunistyczny w Kabulu otrzymał się do 1992r, kiedy to Masud zdobył stolicę.
W wojnie Sowieci stracili ok. 60 tys. żołnierzy. Z kolei straty afgańskie były dużo większe, bo sięgnęły 1,5 ludzi, zaś 2-4 mln było rannych. Byli to zarówno mudżahedini jak i cywile. Ponadto miny-pułapki zakładane przez Rosjan spowodowały trwałe kalectwo blisko 700 tys. osób. Do 1984 liczba uchodźców sięgnęła 4 mln. Rosjanie do dziś nie ujawnili pełnych danych dotyczących alkoholizmu, narkomanii i chorób psychicznych wśród poborowych nie wytrzymujących okrucieństw wojny.
